Phân tích hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ Tây Tiến và liên hệ với hình ảnh thiên nhiên trong bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ
Bài làm
Bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bao thế hệ bạn đọc không chỉ nhờ bút pháp sử thi hào hùng, bị tráng mà còn nhờ cả sự kết hợp khéo léo cảm hứng lãng mạn. Tiêu biểu cho cảm hứng lãng mạn trong thì phẩm chính là đoạn thơ miêu tả thiên nhiên trong chiều sương Châu Mộc. Đoạn thơ bỗng gợi nhớ đến những vần thơ “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử thuở nào.
Chiều sương Châu Mộc hiện lên, chơi vơi giữa một miền tâm thức
- “Người đi Châu mộc chiều sương ấy
- Có thấy hồn lau nẻo bến bờ
- Có nhớ dáng người trên độc mộc
- Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”
Lại là một bức tranh với những nét vẽ phác họa giàu tính gợi hình gợi cảm. Chiều sương gợi mở một không gian huyền bí quyến rũ. Đại từ phiếm chỉ “ấy” càng làm cho khoảng thời gian trở nên mơ hồ không xác thực, thế nhưng nó lại rất rõ ràng, rất gợi, rất đáng nhớ trong ký ức của nhà thơ. Hình ảnh “lau” hiện lên không phải là một bông, một nhành, một bờ, mà là “hồn lau”, dường như chẳng có một hình dung cụ thể nào, mà ta chỉ có thể cảm nhận ở đâu đây một chuyển động nhẹ nhàng, gợi cảm. Giữa không gian ấy, hình ảnh con thuyền độc mộc hiện lên làm cho bức tranh thiên nhiên cũng mang một vẻ trầm tĩnh như một bức tranh thủy mặc với những nét chấm phá tế vi, mờ ảo như hư vô, hư thực mà lại thơ mộng đến lạ lùng. Hình ảnh con người thấp thoáng trở về trong hồi ức của nhà thơ. Dáng ngồi “độc mộc” tạo nên hai cách hiểu: đó là vẻ đẹp riêng của con người Tây Bắc hay cũng là tư thế của những chiến sĩ Tây Tiến đang phải đối mặt với thách thức của thiên nhiên dữ dội? Dù hiểu theo cách nào, dáng người trong thơ Quang Dũng cũng luôn khảm sâu trong tâm trí nhà thơ, luôn hiên ngang kiêu hùng mà uyển chuyển, tài hoa và khéo léo. Một lần nữa hình ảnh hoa lại xuất hiện trong bài thơ. Tính từ “đong đưa” gơi nên một chuyển động nhẹ nhàng, tinh tế của bông hoa, như đang làm dáng làm duyên giữa dòng nước lũ đang dữ dội cuộn trào. Thật là một vẻ đẹp nguyên sơ, thanh khiết và gợi cảm đến nao lòng.
Đoạn thơ làm ta nhớ đến bốn câu thơ trong “Đây thôn Vĩ Dạ” của Hàn Mặc Tử:
- Gió theo lối gió mây đường mây
- Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay
- Thuyền ai đậu bến sông trăng đó
- Có chở trăng về kịp tối nay
Đoạn thơ trong bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ là khung cảnh sông nước xứ Huế qua cảm nhận của cái tôi trữ tình đầy tâm trạng. Ở khổ thơ, Hàn Mặc Tử nhớ về miền sông nước mênh mang, bao la, một không gian nghệ thuật đầy thương nhớ và lưu luyến. Có gió nhưng “gió theo lối gió”, cũng có mây nhưng “mây đường mây”. Mây gió đôi đường đôi ngả: “Gió theo lối gió mây đường mây”Cách ngắt nhịp 4/3, với hai vế tiểu đối, gợi ta một không gian gió, mây chia lìa, như một nghịch cảnh đầy ám ảnh. Chữ “gió” và “mây” được điệp lại hai lần trong mỗi vế tiểu đối đã gợi nên một bầu trời thoáng đãng, mênh mông. Không có một bóng người xuất hiện trước cảnh gió mây ấy. Mà chỉ có “Dòng nước buồn hiu, hoa bắp lay”. Cảnh vật mang theo bao nỗi niềm. Sông Hương lững lờ trôi xuôi êm đềm, trong tâm tưởng thi nhân đã biến thành “dòng nước buồn thiu” càng gợi thêm sự mơ hồ, xa vắng.
Cả hai khổ thơ trong Tây tiến và Đây thôn Vĩ Dạ đều sử dụng những hình ảnh ước lệ tượng trưng, đều mượn cảnh mà tả tình. Nếu ở Tây Tiến là những hình ảnh thuyền độc mộc, dòng nước, nhành hoa thường thấy trong thơ Đường khi miêu tả sự chảy trôi, buông xuôi theo dòng đời thì ở Đây thôn Vĩ Dạ, đó là hình ảnh gió mây, sông, dòng nước, bóng trăng; cũng là những hình ảnh tượng trưng quen thuộc ấy nhưng cảnh vật dường như tâm trạng hơn, day dứt hơn. Qua đó, người đọc có thể thấy được tình cảm chân thành của người viết. Hẳn họ phải rất bứt rứt, rất trăn trở trong nỗi cô đơn và tâm trạng khi nhớ về cảnh vật và con người của vùng đất nơi mình từng gắn bó. Qua hai đoạn thơ, người đọc đều có thể thấy được sự chia cắt giữa hai bờ, hai vùng đất của các chàng trai. Thế nhưng ở họ có một điểm chung đó là tình cảm thủy chung không thay đổi, là tình cảm cháy bỏng và mãnh liệt mà tác giả gửi đến vùng đất và con người nơi xa. Dù là một bài thơ tả cảnh mà đong đầy tình cảm, khiến người đọc rung động trong từng câu chữ.
Đây quả là những tác phẩm đặc sắc không chỉ đối với hai tác giả Quang Dũng và Hàn Mặc Tử mà còn là những dòng thơ xuất sắc để lại cho thơ ca Việt Nam.
Hai khổ thơ, dù có những điểm khác biệt, nhưng đều thành công trong việc khắc hoạ sâu sắc tâm trạng của người nghệ sĩ, góp vào chỗ nền văn học Việt Nam những tiếng thơ hết sức độc đáo và có sức sống lâu bền trong lòng bạn đọc.
